Recykling odpadów gumowych – jak zamienić problem w zasób przyszłości?

Jak wygląda recykling odpadów gumowych w praktyce i dlaczego to temat, który powinien interesować każdego producenta i posiadacza odpadów przemysłowych? W obliczu dynamicznych zmian w przepisach i rosnących kosztów surowców, recykling staje się nie opcją, a koniecznością. W tym artykule wyjaśniamy najczęstsze sposoby recyklingu odpadów gumowych. Wskazujemy również jakie wyzwania napotykają recyklerzy.

Skala problemu – odpady gumowe w Europie i Polsce

W dobie rosnącej świadomości ekologicznej, temat recyklingu odpadów gumowych zyskuje na znaczeniu. Choć nie ma konkretnych danych, które wskazywałyby dokładną ilość takich materiałów produkowanych w Europie, wiadomo że ponad 3,5 miliona ton stanowią zużyte opony.

Według raportu European Tyre & Rubber Manufacturers’ Association z 2019 roku, najwięksi producenci zużytych opon to:

Choć skala problemu jest ogromna, wciąż wiele krajów nie posiada wystarczających technologii, by skutecznie zagospodarować te odpady. To wyzwanie, ale i ogromna szansa dla gospodarki obiegu zamkniętego.

Guma to nie plastik – klasyfikacyjne nieporozumienia

Wiele osób – w tym przedsiębiorców – błędnie uznaje odpady gumowe za tworzywa sztuczne. Dlaczego?

• Podobieństwo wizualne i funkcjonalne – wiele produktów gumowych przypomina elastyczne plastiki.
• Pochodzenie syntetyczne – większość gum powstaje z polimerów podobnych do tworzyw sztucznych.
• Niejasna klasyfikacja – nawet w branży odpadowej brakuje jednolitego podejścia.

Jednak kluczowe różnice są nie do przecenienia:

To rozróżnienie wpływa nie tylko na technologię odzysku, ale również na klasyfikację odpadu, wybór kodu z katalogu oraz obowiązki ewidencyjne.

Rodzaje odpadów gumowych – więcej niż tylko opony

Kiedy myślimy o odpadach gumowych, naszym najczęstszym skojarzeniem są zużyte opony. Warto jednak przyjrzeć się bliżej tym materiałom, bo wbrew pozorom jest to kwestia nieco bardziej złożona. Wyróżniamy różne ich rodzaje ze względu na następujące kategorie:

Pochodzenie:

• opony (end – of life – tyres) – osobowe, ciężarowe, przemysłowe, rolnicze
• elementy techniczne – uszczelki, maty, pasy transmisyjne
• wyroby konsumenckie – rękawice, obuwie, maty do ćwiczeń
• odpady poprodukcyjne – ścinki, odpady z wulkanizacji

Branżę, w której powstają:

• motoryzacja,
• budownictwo,
• rolnictwo,
• przemysł ciężki,
• sport,
• medycyna

Skład chemiczny:

• SBR (guma styren-butadienowa) – to najczęściej stosowany rodzaj gumy syntetycznej, wykorzystywany przede wszystkim do produkcji opon. Charakteryzuje się bardzo dobrą odpornością na ścieranie oraz dobrą elastycznością, dzięki czemu świetnie sprawdza się w warunkach intensywnego tarcia. Choć jest tania i trwała, ma jedną istotną wadę – słabo znosi kontakt z olejami i paliwami, dlatego nie nadaje się do wszystkich zastosowań przemysłowych.
• NR (natural rubber – guma naturalna) – jest to guma pochodzenia roślinnego, pozyskiwana z lateksu drzewa kauczukowego. Cechuje się doskonałą elastycznością, wysoką wytrzymałością na rozciąganie i świetnymi właściwościami w niskich temperaturach. Słabo radzi sobie jednak z olejami, chemikaliami i ozonem.
• EPDM (ethylene propylene diene monomer) – jest odporna na działanie ozonu, promieni UV, pary wodnej i warunków atmosferycznych. Idealna do uszczelek okiennych, dachów, systemów chłodzenia. Nie nadaje się do kontaktu z olejami i paliwami.
• NBR (nitrile butadiene rubber – guma nitrylowa) – jej główna zaleta to bardzo dobra odporność na oleje, smary, paliwa i tłuszcze. Stosowana w przemyśle motoryzacyjnym i hydraulice – np. do węży, uszczelek i rękawic ochronnych.
• CR (chloroprene rubber – neopren) – to guma o zrównoważonych właściwościach: elastyczna, odporna na starzenie, działanie chemikaliów, a także lekko ognioodporna. Używana w odzieży ochronnej, paskach i uszczelnieniach.
• IIR (butyl rubber – guma butylowa) – ten rodzaj gumy znany jest z bardzo niskiej przepuszczalności gazów, dlatego używana np. w dętkach i uszczelnieniach próżniowych. Dobrze izoluje, ale jest mniej odporna na oleje.

Ta różnorodność utrudnia recykling, ale zarazem otwiera możliwości do zastosowań alternatywnych.

Recykling odpadów gumowych – jak odzyskiwać cenne surowce?

Z uwagi na skład i ograniczone możliwości technologiczne, recykling odpadów gumowych najczęściej przybiera dwie formy:

Recykling mechaniczny

1. Mielenie i granulacja odpadów – jedna z najprostszych i najczęściej stosowanych metod ich przetwarzania. Polega na tym, że zużyte wyroby gumowe – najczęściej opony – są najpierw mechanicznie rozdrabniane na mniejsze kawałki, a następnie mielone na granulat lub pył gumowy. W procesie tym najpierw oddziela się stal i tekstylia, które są dodatkami w oponach. Pozostaje czysta frakcja gumowa, którą można wykorzystać do produkcji mat sportowych, nawierzchni placów zabaw, asfaltów gumowych czy podkładów dźwiękochłonnych. Metoda ta ma wiele zalet – jest technicznie prosta, stosunkowo tania i nie wymaga skomplikowanych instalacji. Jej wadą jest natomiast to, że nie przywraca gumie pierwotnych właściwości, jak np. elastyczność – dlatego taki granulat można wykorzystać tylko do mniej wymagających zastosowań, a nie do produkcji nowych opon czy uszczelek.

Recykling chemiczny

1. Piroliza – proces, w którym materiały organiczne, takie jak zużyte opony czy tworzywa sztuczne, rozkładają się pod wpływem wysokiej temperatury, ale bez dostępu tlenu. Dzięki temu nie dochodzi do spalania, tylko do powolnego rozpadu struktury chemicznej materiału. W wyniku pirolizy odpady zmieniają się w trzy główne produkty: olej pirolityczny, który może być używany jako paliwo; gaz, który często wykorzystuje się do zasilania samego procesu; oraz stały pozostały materiał, zwykle w postaci sadzy technicznej lub węgla. Największą zaletą pirolizy jest to, że pozwala odzyskać cenne surowce z trudnych w utylizacji odpadów, takich jak opony. W przeciwieństwie do spalania, proces ten daje szansę na ponowne wykorzystanie odzyskanych składników, zamiast ich bezpowrotnego zniszczenia. To sprawia, że piroliza jest coraz częściej postrzegana jako ważny element gospodarki o obiegu zamkniętym.
2. Dewulkanizacja – pozwala odzyskać zużytą gumę, taką jak ta z opon, i przywrócić jej zdolność do dalszego przetwarzania. Guma w wyrobach przemysłowych jest zwykle wulkanizowana – to znaczy, że jej cząsteczki są ze sobą trwale połączone za pomocą siarki, co sprawia, że jest trwała i elastyczna, ale też trudna do recyklingu. W dewulkanizacji te wiązania siarkowe są częściowo rozrywane, dzięki czemu materiał staje się bardziej plastyczny i podatny na ponowne formowanie. Tak odzyskana guma, nazywana regeneratem, może być wykorzystana np. do produkcji mat, uszczelek czy jako dodatek do nowych mieszanek gumowych. To jedna z bardziej obiecujących metod odzysku gumy, choć technicznie trudniejsza i mniej rozpowszechniona niż piroliza.

Inne sposoby

Gdy recykling odpadów gumowych dwoma powyższymi sposobami zawiedzie, pozostaje trzecia opcja:

• Współspalanie w cementowniach – w wyniku tego procesu odpady są spalane razem z tradycyjnym paliwem, takim jak węgiel, w piecach cementowych. Taki piec osiąga bardzo wysokie temperatury (nawet powyżej 1400°C), dzięki czemu odpady spalają się całkowicie, a uwolniona energia jest wykorzystywana do produkcji cementu. Zużyte opony są szczególnie cenione jako paliwo alternatywne, ponieważ mają wysoką wartość opałową, porównywalną z węglem. Dodatkowo zawarty w nich węgiel i stal mogą częściowo zastępować surowce używane do produkcji klinkieru cementowego. Zaletą współspalania jest to, że odpad nie trafia na składowisko, a jednocześnie pozwala ograniczyć zużycie surowców kopalnych. Minusem natomiast jest to, że w przeciwieństwie do recyklingu materiałowego lub chemicznego, materiał gumowy nie jest odzyskiwany, tylko bezpowrotnie spalany – więc nie wpisuje się w model gospodarki o obiegu zamkniętym.

Transport odpadów gumowych – przepisy, ryzyko i wymagania

Transport zużytych opon i innych odpadów gumowych to zadanie pełne wyzwań, które wynikają zarówno z charakterystyki samego materiału, jak i złożonych wymogów prawnych. Jednym z głównych problemów logistycznych jest duża objętość takich odpadów. Opony, mimo że stosunkowo lekkie, zajmują dużo miejsca, co przekłada się na wysokie koszty magazynowania i transportu. Często wymaga to stosowania specjalnych metod ich kompresji lub cięcia, aby zoptymalizować przestrzeń załadunkową.

Kolejnym aspektem są regulacje międzynarodowe. Przemieszczanie odpadów gumowych pomiędzy krajami członkowskimi Unii Europejskiej i poza ich granice podlega przepisom rozporządzenia (WE) nr 1013/2006. Oznacza to konieczność stosowania odpowiednich procedur zgłoszeniowych, zezwoleń i dokumentacji, co znacząco wydłuża i komplikuje cały proces.

Istotnym ryzykiem jest również nielegalny eksport opon, które bywają błędnie lub celowo klasyfikowane jako „używane”, a nie jako odpady. Taka praktyka ma na celu ominięcie wymogów notyfikacyjnych i opłat środowiskowych, jednak wiąże się z poważnymi konsekwencjami prawnymi.

Wreszcie, w zależności od relacji międzynarodowej oraz kraju pochodzenia i przeznaczenia ładunku, mogą obowiązywać dodatkowe systemy i rejestry, takie jak BDO w Polsce, SENT w przypadku krajowych przewozów z nadzorem, czy obowiązek zgłoszeń notyfikacyjnych w transporcie międzynarodowym. Wszystkie te elementy sprawiają, że transport odpadów gumowych wymaga starannego planowania, znajomości przepisów oraz współpracy z doświadczonymi partnerami.

Recykling odpadów gumowych – zobacz jak możemy tobie pomóc

Jako doświadczony partner w zakresie gospodarki odpadami, Ekologistyka24 oferuje:

• Dobór legalnych przewoźników z pełnymi uprawnieniami
• Zorganizowanie transportu krajowego i międzynarodowego
• Wsparcie w BDO, SENT, notyfikacjach
• Kontakt z rzetelnymi recyklerami w Polsce i Europie
• Optymalizację kosztów odzysku i logistyki

Z nami odpady gumowe zyskują drugie życie. Skontaktuj się i sprawdź, jak możemy ci pomóc.