Zużyty olej silnikowy: jak zamienić problem w cenny surowiec?

Na co dzień raczej nie zastanawiamy się, co dzieje się z olejem, który wylewamy w restauracji po smażeniu lub wymieniamy podczas przeglądu samochodu. Tymczasem każda kropla ma znaczenie – nieodpowiednio zagospodarowana może stać się zagrożeniem dla środowiska, a dobrze przechowywana – cennym surowcem. Zużyty olej silnikowy, przemysłowy czy spożywczy to temat, któremu warto się przyjrzeć. I właśnie to zrobimy w niniejszym artykule.

Stara Europa, nowe wyzwania – olejowy bilans kontynentu

W Europie powstają miliony ton odpadów olejowych, a ich skala i charakter mocno różnią się w zależności od źródła. Oleje silnikowe i przemysłowe dominują ilościowo, natomiast olej spożywczy (UCO) zyskuje strategiczne znaczenie jako surowiec do produkcji biopaliw. Ta różnorodność sprawia, że poszczególne kraje muszą stosować odmienne strategie zagospodarowania.

W 2017 roku na terenie Unii Europejskiej wprowadzono do obrotu około 4,3 miliona ton olejów smarowych i przemysłowych. Z tej ilości udało się zebrać 1,64 miliona ton zużytego oleju — to oznacza, że zebrano około 38% olejów pierwotnie wprowadzonych na rynek. Gdy weźmiemy pod uwagę tylko tę część olejów, którą da się realnie odzyskać (czyli około 2 miliony ton), okazuje się, że zebrano aż 82% tej możliwej do odzysku ilości.

Nie da się jednak odzyskać całości, bo część oleju zużywa się w trakcie pracy — np. w silnikach czy maszynach przemysłowych — poprzez spalanie, odparowanie lub wsiąkanie w materiał eksploatacyjny.

Tabela poniżej prezentuje dane dotyczące zużytych olejów w krajach UE na podstawie raportu Circularity of mineral and synthetic lubrication and industrial waste oil management in the EU z 2023 roku. Dla porównania uwzględniona została również sytuacja Polski:

Niepozorny odpad, strategiczny surowiec – potencjał UCO w Europie

UCO (ang. used cooking oil), czyli zużyty olej spożywczy, coraz częściej traktowany jest jako surowiec strategiczny. Pozyskiwany z gastronomii oraz przemysłu spożywczego, stanowi podstawę do produkcji biodiesla. Ten rodzaj paliwa odnawialnego obniża emisję gazów cieplarnianych nawet o połowę. Jest także stosunkowo łatwo dostępny, co czyni go atrakcyjnym materiałem do zagospodarowania

Według szacunków każdy mieszkaniec UE generuje około 8 litrów UCO rocznie, co przekłada się na potencjał nawet 4 mln ton rocznie i stanowi ok 6% światowej produkcji tego odpadu, jak wynika z artykułu Waste cooking oils into high-value products: where is the industry going? autorstwa Valentiny Beghetto, opublikowanego w marcu tego roku. Tymczasem poziom rzeczywistej zbiórki to jedynie ok. 1/7 tej ilości. W 2022 roku globalna podaż UCO wynosiła około 15 mld litrów i prognozuje się jej wzrost do 17 mld litrów do 2030 roku. Większość trafia do produkcji biopaliw.

Z powodu niskiej podaży krajowej, blisko 80% zapotrzebowania na wspomniany odpad pokrywane jest z importu. Dostawcy to głównie Chiny, Indonezja i Malezja. Rocznie do UE i Wielkiej Brytanii trafia łącznie ponad 1,4 mln ton importowanego UCO

Co się dzieje z olejem po zużyciu? – europejska mapa recyklingu

Zużyty olej może być zagospodarowany na kilka sposobów, w zależności od pożądanego efektu końcowego lub dostępnych możliwości. Najczęściej stosowane metody to:

Re-rafinacja

To najbardziej pożądana metoda w przypadku olejów silnikowych i przemysłowych. Proces obejmuje destylację i hydrorafinację, czyli oczyszczanie wodorem w wysokiej temperaturze i ciśnieniu. Dzięki temu odzyskuje się olej bazowy, który można ponownie wykorzystać do produkcji nowych środków smarnych. W UE działa 27 zakładów re-rafinacji, które rocznie przerabiają około 0,95 mln ton zużytych olejów.

Odzysk energetyczny

Gdy olej jest zbyt zanieczyszczony, aby go ponownie rafinować, może posłużyć jako paliwo alternatywne. Cementownie i elektrociepłownie wykorzystują go do produkcji energii cieplnej i elektrycznej. Choć ta metoda odzyskuje energię, nie pozwala na powrót oleju do obiegu w formie surowca, dlatego traktowana jest jako mniej korzystna w hierarchii zagospodarowania odpadów.

Transestryfikacja

Specjalistyczny proces chemiczny wykorzystywany przede wszystkim przy olejach spożywczych (UCO). Polega na reakcji oleju z alkoholem (najczęściej metanolem) w obecności katalizatora, czego efektem jest biodiesel i gliceryna. Biodiesel z UCO to biopaliwo drugiej generacji, które zmniejsza emisję gazów cieplarnianych nawet o 80% w porównaniu z tradycyjnym olejem napędowym.

Eksport do zagranicznych instalacji

Kraje, które nie mają własnych zakładów re-rafinacyjnych, takie jak Belgia czy Luksemburg, eksportują zużyte oleje do państw posiadających odpowiednią infrastrukturę. To rozwiązanie umożliwia uniknięcie nielegalnego spalania czy porzucania odpadów, ale wiąże się z kosztami logistycznymi i uzależnieniem od zagranicznych operatorów.

Olej pod lupą: największe przeszkody w drodze do recyklingu

Zużyte oleje rzadko występują w czystej postaci. Oleje silnikowe i przemysłowe zawierają metale ciężkie, takie jak ołów czy rtęć, a także pozostałości paliw, detergenty i dodatki uszlachetniające. Takie zanieczyszczenia sprawiają, że recykling wymaga skomplikowanych procesów filtracji i oczyszczania, a niektóre partie oleju stają się całkowicie bezużyteczne.

Olej spożywczy (UCO) z kolei zanieczyszczony jest resztkami jedzenia, glicerolem i wolnymi kwasami tłuszczowymi. Te ostatnie powodują zmianę lepkości i obniżają jakość surowca. Zanim trafi do produkcji biopaliw, musi przejść kosztowną obróbkę chemiczną.

Dodatkowym problemem jest mieszanie odpadów. Jeśli zużyte oleje zostaną połączone z rozpuszczalnikami czy innymi chemikaliami, cała partia może zostać zakwalifikowana jako odpad niebezpieczny. Wówczas zamiast ponownego wykorzystania pozostaje jedynie spalanie, co obniża efektywność całego systemu gospodarowania.

Równie istotnym wyzwaniem jest sama logistyka zbiórki. W wielu krajach Europy poziom odzysku zużytych olejów wciąż nie przekracza połowy ich potencjału. Reszta trafia do środowiska lub do nielegalnych instalacji, co prowadzi do poważnych konsekwencji ekologicznych.

Olejowy bumerang – ryzyko, które wraca ze zdwojoną siłą

Nieodpowiednie postępowanie ze zużytym olejem może prowadzić do poważnych konsekwencji środowiskowych, zdrowotnych i prawnych. Już niewielka ilość oleju potrafi wyrządzić ogromne szkody – jeden litr może skazić setki tysięcy litrów wody, tworząc na jej powierzchni film, który odcina dopływ tlenu. W efekcie giną organizmy wodne, a całe ekosystemy zostają zdegradowane. Podobne skutki obserwuje się w przypadku gleby – olej wsiąkający w ziemię powoduje jej skażenie, zmniejsza żyzność przez co wymaga ona kosztownej rekultywacji.

Nielegalne spalanie zużytych olejów niesie ze sobą dodatkowe ryzyka. W dymie uwalniają się niebezpieczne związki, takie jak PCB czy PAH, które mają działanie rakotwórcze i zagrażają zdrowiu ludzi mieszkających w pobliżu. Przypadki niekontrolowanego spalania nie są rzadkością, szczególnie tam, gdzie brakuje legalnych punktów odbioru. Według przywoływanego wcześniej raportu Komisji Europejskiej blisko 18% wytworzonych odpadów olejowych jest bezpowrotnie traconych w wyniku nielegalnego spalania w mniejszych instalacjach i przetwarzania w biopaliwo.

Problemy mogą pojawić się także w trakcie transportu i przechowywania. Nieszczelne kontenery prowadzą do wycieków, które zanieczyszczają glebę i wodę gruntową. Nieprawidłowe magazynowanie zwiększa ryzyko pożarów i eksplozji, zwłaszcza gdy oleje zmieszane są z innymi chemikaliami.

Wreszcie istnieje wymiar prawny. Zużyty olej jest w Unii Europejskiej klasyfikowany jako odpad niebezpieczny. Każde przedsiębiorstwo wytwarzające lub odbierające taki odpad musi prowadzić ewidencję i korzystać z usług licencjonowanych odbiorców. Brak odpowiedniej dokumentacji, nieautoryzowany odbiór czy niewłaściwa klasyfikacja mogą skutkować wysokimi karami finansowymi, a w skrajnych przypadkach nawet odpowiedzialnością karną. Dlatego zaniedbania w tej sferze to nie tylko problem ekologiczny, ale i realne ryzyko ekonomiczne dla firm.

Próby samodzielnego przetwarzania zużytych olejów są ryzykowne i nielegalne. Wymagają technologii takich jak destylacja próżniowa, hydrorafinacja czy kontrolowana transestryfikacja. Dodatkowo, przepisy UE nakładają na każdy podmiot obowiązek rejestracji, dokumentacji i przekazania odpadu licencjonowanemu odbiorcy. Brak znajomości prawa i technologii może prowadzić do poważnych strat – zarówno finansowych, jak i środowiskowych.

Recepta na kryzys: co zrobić, by oleje przestały być problemem i stały się cennym zasobem

Europa stoi przed wyzwaniem poprawy efektywności zarządzania olejami. Kluczowe rekomendacje to:

• Inwestycje w infrastrukturę re-rafinacyjną – zwłaszcza w Europie Środkowej i Wschodniej, gdzie brakuje odpowiednich zakładów.
• Edukacja społeczna – szczególnie w sektorze gastronomii, gdzie UCO jest generowane w dużych ilościach.
• Prostsze systemy zbierania – działające lokalnie, z motywacją finansową i edukacyjną.
• Wspieranie gospodarki o obiegu zamkniętym – zamiast utylizacji, ponowne wprowadzanie oleju do obiegu przemysłowego.
• Wzrost odpowiedzialności prawnej i środowiskowej przedsiębiorstw – firmy powinny zadbać o zgodność z przepisami i współpracować z licencjonowanymi partnerami. Jednym z takich partnerów jest Ekologistyka24, która pomoże w kompleksowym zagospodarowaniu odpadów olejowych. Chcesz wiedzieć więcej? Napisz do nas na dispo@ekologistyka24.pl