Uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego - transport UPPZ

Uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego (UPPZ) to każda część zwierzęcia lub każdy materiał pochodzenia zwierzęcego, który nie nadaje się do spożycia przez ludzi. Kwestię ich klasyfikacji, oznaczania i warunków uzyskiwania stosownych uprawnień do przechowywania i przewozu określa Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 z dnia 21 października 2009 oraz Rozporządzenie Komisji (UE) nr 142/2011 z 25 lutego 2011. Normowanie sposobów przemieszczania, przetwarzania oraz usuwania produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, wynika z faktu, iż traktuje się je jako stanowiące zagrożenie dla zdrowia ludzi oraz zwierząt. W Polsce za kontrolowanie odpadów odzwierzęcych odpowiedzialna jest Inspekcja Weterynaryjna.

Kategoryzacja ubocznych odpadów zwierzęcych UPPZ

Rozporządzenie 1069/2009 wskazuje na 3 zasadnicze kategorie UPPZ, z czego każda związana jest z innym stopniem zagrożenia, jakie uboczne produkty pochodzenia odzwierzęcego mogą stanowić dla zdrowia ludzi i zwierząt.

Do kategorii 1 zalicza się np.

• Całe zwierzęta oraz wszystkie ich części, w tym skóry i skórki: zwierzęta, u których wykryto TSE lub zaszło podejrzenie, iż są nim zarażone; zwierzęta domowe, z cyrków lub z ogrodów zoologicznych; dzikie zwierzęta, podejrzane o zakażenie chorobami zakaźnymi, przenoszonymi na ludzi lub zwierzęta; zwierzęta zawierające tzw. materiał szczególnego ryzyka (np. czaszka wraz z mózgiem i oczami, jelita, śledziona)
• Produkty uboczne, pochodzące od zwierząt, poddanych nielegalnym zabiegom lub zawierające pozostałości innych substancji i substancji skażających środowisko (np. leki weterynaryjne), jeśli takie substancje występują w ilościach przekraczających poziomy dopuszczalne we wspólnotowych przepisach
• Produkty odzwierzęce, zebrane podczas oczyszczania ścieków z przedsiębiorstw lub zakładów,
• Przeterminowana żywność z transportu międzynarodowego
• Mieszaniny materiałów kategorii 1 z materiałami kategorii 2 lub 3 lub z materiałami obydwu kategorii.

Do kategorii 2 rozporządzenie klasyfikuje:

• Obornik i treść przewodu pokarmowego zwierząt
• Uboczne produkty odzwierzęce, które zawierają substancje lub zanieczyszczenia prawnie dozwolone, ale w ilościach przekraczających dopuszczalne normy
• Uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego, zawierające ciała obce i tym samym nie nadają się do spożycia przez ludzi
• Całe zwierzęta lub ich części, niespełniające wymogów kategorii 1, w tym: zwierzęta, które padły z innego powodu niż ubój lub zabicie z przeznaczeniem do spożycia przez ludzi (w tym zwierzęta zabite w celu zwalczania chorób); płody; zarodki; drób zdechły w skorupce
• Mieszaniny materiałów UPPZ z kategorii 2 z materiałami kategorii 3

Do kategorii 3 zaliczane są następujące uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego:

• Tusze lub części tusz zwierząt, poddanych ubojowi, lub – w przypadku zwierząt łownych – całe zabite zwierzęta lub ich części, nadające się do spożycia przez ludzi zgodnie z obowiązującymi przepisami, ale nie są przeznaczone do spożycia przez ludzi z powodów handlowych
• Łby drobiu
• Skóry i skórki, łącznie ze skrawkami i obrzynkami, poroże, stopy – dotyczy zwierząt innych niż przeżuwacze, wymagających badań na obecność TSE oraz przeżuwaczy, u których badania nie wykazały obecności choroby TSE
• Pióra
• Uboczne produkty odzwierzęce z drobiu i zajęczaków, poddanych ubojowi w gospodarstwie, jeśli nie wykazywały żadnych objawów choroby, mogącej przenieść się na ludzi lub zwierzęta
• Krew
• Produkty odzwierzęce, powstałe podczas produkcji żywności: odtłuszczone kości, skwarki i osad z centryfug lub separatorów, otrzymany w procesie przetwarzania mleka
• Krew, łożysko, wełna, pióra, włosy, rogi, ścinki z kopyt i surowe mleko pochodzące od żywych lub martwych zwierząt, które nie wykazywały żadnych oznak choroby przenoszonej przez ten produkt na ludzi lub zwierzęta
• Uboczne produkty ze zwierząt wodnych i części takich zwierząt, z wyjątkiem ssaków morskich, które nie wykazywały żadnych oznak choroby przenoszonej na ludzi lub zwierzęta
• Muszle i skorupy skorupiaków i małż z tkanką miękką lub mięsem, jaja, jajeczne produkty uboczne
• Tkanka tłuszczowa ze zwierząt, które nie wykazały jakichkolwiek objawów choroby przenoszonej przez ten materiał na ludzi lub zwierzęta, poddanych ubojowi w rzeźni i uznanych za nadające się do uboju z przeznaczeniem do spożycia przez ludzi w następstwie kontroli przedubojowej zgodnie z przepisami wspólnotowymi
• Odpady gastronomiczne, nie ujęte w kat. 1

Kategorie ubocznych odpadów zwierzęcych a ich wykorzystanie

Odpowiednie skategoryzowanie UPPZ ma również znaczenie w przypadku ich zastosowania lub usuwania. Na tych zagadnieniach skupiają się art. 12-14 wspomnianego na wstępie Rozporządzenia.

Dla przykładu materiały kategorii 1, jeśli uznane zostaną za odpady, usuwane są poprzez spalanie, mogą być również przetwarzane w drodze sterylizacji ciśnieniowej w zatwierdzonym zakładzie lub grzebane na zatwierdzonym składowisku odpadów (tak zagospodarowywane są odpady gastronomiczne ze środków przewozu międzynarodowego).

Materiał kategorii 1, który może zostać ponownie wykorzystany, ma swoje zastosowanie jako paliwo do spalania po wcześniejszym przetworzeniu (lub bez przetworzenia). Może również posłużyć do wytwarzania produktów pochodnych jak np. wyroby medyczne, produkty lecznicze czy weterynaryjne produkty lecznicze.

Materiał kat. 2, jeśli potraktowany zostanie jako odpad, przechodzi taką samą drogę jak materiał kat. 1. Natomiast, jako składnik produktów pochodnych znajduje swoje zastosowanie przy produkcji nawozów organicznych lub polepszaczy gleby. Nierzadko stosuje się go również bez przetworzenia (wówczas musi zostać dopuszczony do takiej formy wykorzystania po uprzednim zatwierdzeniu, że nie stanowi ryzyka dla rozprzestrzeniania poważnej choroby zakaźnej; dotyczy to przede wszystkim obornika, treści pokarmowej oddzielonej od przewodu pokarmowego, mleka i produktów na bazie mleka). Ten produkt pochodzenia zwierzęcego może być również kiszony, kompostowany lub przetwarzany w biogaz.

Podobnie jak w przypadku materiałów kat. 1, także materiały UPPZ z kat. 2 mogą służyć jako paliwo do spalania. Uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego tej kategorii stosuje się również przy produkcji produktów pochodnych, jakie określa art. 33 przywoływanego w toku artykułu Rozporządzenia.

Materiał kat. 3, z uwagi na to, iż stanowi najmniejsze ryzyko dla człowieka i innych zwierząt, ma bardzo szeroką gamę zastosowań. Jeśli nie uległ zmianom na skutek rozkładu lub zepsucia, wykorzystywany jest do produkcji pasz do skarmienia zwierząt gospodarczych innych niż futerkowe i futerkowych oraz do produkcji karmy dla zwierząt domowych (w tym karmy surowej).

Ten uboczny produkt pochodzenia zwierzęcego wykorzystuje się również jako biogaz lub nawóz organiczny, a jeśli materiał pochodzi od skorupiaków, wykorzystywany jest według zasad określonych przez właściwe organy, przy czym sposób jego wykorzystania musi zapobiegać zagrożeniu dla zdrowia ludzi i zwierząt.

Podobnie jak w przypadku materiałów UPPZ poprzednich kategorii, także te przypisane do kategorii 3 mogą być wykorzystane w produkcji kosmetyków czy wyrobów medycznych, o ile wprowadzone zostaną do obrotu na specjalnych warunkach, określonych w art. 34-36 rozporządzenia, przywoływanego w toku niniejszego artykułu.

Materiał trzeciej kategorii jest również stosowany w glebie bez uprzedniego przetworzenia, w przypadku surowego mleka, siary i ich produktów pochodnych, jeżeli właściwy organ uznał, że nie stwarzają one ryzyka rozprzestrzenienia choroby przenoszonej przez te produkty na ludzi lub zwierzęta. Jeśli materiał kat. 3 nabędzie właściwości, które zdecydują o określeniu go jako odpad, wówczas poddany zostanie usunięciu przez spalanie lub współspalanie albo też przetworzony i po przetworzeniu zostanie usunięty na zatwierdzonym składowisku odpadów.

Poza wymienionymi powyżej sposobami zagospodarowania materiałów UPPZ wszystkich kategorii, przepisy [dokładnie art. 17 przywoływanego rozporządzenia] dopuszczają również wykorzystanie ich do celów wystawienniczych, na działalność artystyczną, do celów diagnostycznych, edukacyjnych lub badawczych. Musi się to jednak odbyć w warunkach zapewniających kontrolę zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt i z zastrzeżeniem, że uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego zostaną wykorzystane wyłącznie w celu wymienionym powyżej, a w razie konieczności odpowiednio zabezpieczone i przewiezione do miejsca pochodzenia.

Warunki transportu dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego

Aby móc transportować tego rodzaju materiały, firma musi wystąpić z wnioskiem o nadanie numeru weterynaryjnego i o wpis do rejestru podmiotów nadzorowanych. Jest to niezwykle istotne, bowiem później do firmy wysyłany będzie inspektor PIW, który sprawdzi, czy firma spełnia wszystkie wymagania, by móc wykonywać transport UPPZ i od jego opinii ostatecznie zależeć będzie czy firma uzyska stosowne uprawnienia.

Oznaczenie pojazdów i pojemników podczas przewozu UPPZ

Gdy firma znajdzie się już w stosownym rejestrze i otrzyma numer weterynaryjny, powinna zadbać o właściwe oznaczenie pojazdów przeznaczonych do transportu produktów pochodzenia zwierzęcego i samych pojemników, w których będą one przechowywane w czasie transportu. Przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi wskazują na następujące oznaczenia:

• „KAT 3 – nie do spożycia przez ludzi”
• „KAT 2 – nie do spożycia przez zwierzęta” a jeśli materiał kategorii 2 jest przeznaczony do skarmiania zwierząt wymienionych w art. 18 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 zgodnie z warunkami przewidzianymi lub określonymi w tym artykule, etykieta powinna zawierać napis: „ KAT 2 - do żywienia …” i uzupełniony nazwą określonego gatunku zwierząt, do żywienia, których przeznaczony jest dany materiał
• „KAT 1 – wyłącznie do usunięcia” (np. przewóz UPPZ w postaci zwłok zwierząt domowych)
• w przypadku nawozów organicznych i polepszaczy gleby: „nawozy organiczne lub polepszacze gleby – nie należy wypasać zwierząt gospodarskich ani używać zbiorów, jako roślin na paszę przez co najmniej 21 dni po zastosowaniu”
• w przypadku obornika i treści przewodu pokarmowego powinno się umieszczać napis: „ obornik ”
• w przypadku próbek badawczych i diagnostycznych – napis „do celów badawczych i diagnostycznych”
• w przypadku próbek handlowych – napis „próbka handlowa nie do spożycia przez ludzi”
• w przypadku przedmiotów wystawowych – napis „przedmiot wystawowy nie do spożycia przez ludzi”

Przepisy nie precyzują jednak, jak duże litery umieszczać na tablicach czy naklejkach podczas wykonywania transportu UPPZ. Ważne, by były w widocznym miejscu.

W jakich warunkach należy przewozić produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego?

Pojazd, którym mają być transportowane produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego, musi być suchy, czysty, pozbawiony obcych zapachów, a po każdym transporcie musi być dokładnie czyszczony. Pojemniki wykorzystywane do przechowywania UPPZ w trakcie transportu ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego muszą być odpowiednio zabezpieczone i oznaczone w sposób podany wyżej. Uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego powinny być przewożone w optymalnej temperaturze, celem uniknięcia zagrożenia dla przyszłych użytkowników. Wymóg ten nie obowiązuje w sytuacji, gdy materiały mają ulec przetworzeniu w okresie kolejnych 24 godzin.

Dokumentacja przewozu UPPZ

Każdemu transportowi produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego musi towarzyszyć dokument handlowy. Dla przewozu materiałów UPPZ w Polsce wzór dokumentu określa Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 czerwca 2020 r., zmieniające rozporządzenie z dnia 19 sierpnia 2014 r., dostępne pod adresem: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001090/O/D20201090.pdf

W dokumencie tym powinny się znaleźć informacje o:

• miejscu, dacie i godzinie odbioru ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego
• firmie wysyłającej, przewoźniku i nabywcy danego materiału UPPZ,
• rodzaju, ilości i wadze ubocznych produktów,
• tym, w jakim celu dokonuje się przewozu odpadów zwierzęcych, wraz z opisem transportowanego materiału i stosowną jego identyfikacją

Może się też okazać, że do przewozu danego materiału UPPZ wymagane będzie świadectwo zdrowia (dotyczy sytuacji, gdy ma on być wysłany do kraju trzeciego).

Niezbędny jest również dokument, potwierdzający nabycie przez firmę uprawnień do przewozu ubocznych produktów odzwierzęcych.